PLENILUNIUM ARCHETYPUM

november 12, 2019 | FIRMAMENT

Hou je van de aanblik van een volle maan bij heldere sterrenhemel? Dan vind je dit schilderij ook vast mooi. Het is getiteld ‘Plenilunium Pinxit ad Archetypum’. Dat is Latijns voor ‘Volle Maan Geschilderd als Archetype’. Het is gemaakt door Maria Clara Eimmarta (1676-1707), een Duitse astronome en ontwerpster. Zij graveerde de afbeelding met behulp van data afkomstig van telescopen uit haar vaders sterrenwacht, geanalyseerd door haarzelf en collega astronomen.

Mare
En hoe prachtig heeft zij de structuur en kraters van de maan weten vast te leggen! Terwijl ik deze bewonderde, maakte ik even een denkbeeldige reis door het verleden. Vroeger, in de tijden van weleer, dacht men dat de grote donkere vlekken van de maan zeeën waren (wat ze misschien ooit ook wel zijn geweest). Men noemde een maankrater ‘Mare’, en dat is afgeleid van het Latijnse (en Spaanse) ‘Mar’, wat ‘Zee’ betekent.

Het woord ‘Mare’ overdenkende, bleek dit enigszins verwarrend, aangezien het meerdere betekenissen heeft (ook in andere talen). In het Nederlands betekent ‘Mare’ bijvoorbeeld ‘Tijding’ in de zin van ‘Boodschap’, en ‘Gerucht’.

Voorts staat bij een tweede verklaring van Mare in het woordenboek het vervangwoord ‘Maar’. Dit is echter verouderd en in de hedendaagse taal niet meer in gebruik. Bovendien heeft het een andere etymologische oorsprong en is voor dit artikel niet relevant.

Echter elders in het woordenboek staan woorden die verwijzen naar Mare. Bijvoorbeeld ‘Ver’maard’, wat ‘Bekend’ betekent, zoals: ‘De schrijver is wijd en zijd vermaard’. Het kan ook ‘Beroemd’ betekenen. 1) Het vermaard zijn, 2) Een vermaard persoon. Daarna zegt het woordenboek ‘zie Mare’.

En in het oud Nederlands en Engels werd een ‘Meer’ ook als ‘Maere’ en ‘Mere’ benoemd, terwijl ‘Mare’ in oude geschriften ook als ‘Zee’ wordt aangeduid.

Mare Liberum
Het Latijnse ‘Mare Nostrum’ bijvoorbeeld, (geschreven: mar’ e nos’ trum), betekent ‘Onze Zee’, en het ‘Mare Liberum’ (mar’ e lib’ er um), wordt vermeld in een 17e eeuws manuscript welke is gepbubliceerd in 1609. Het is getiteld: ‘De Vrije Zee’, geschreven door advocaat, geleerde en schrijver Hugo Grotius, waarin hij pleit voor ‘Een vrije begaanbaarheid van alle zeeën, het recht voor alle volkeren’, (in opdracht van de VOC 1604-1606).

Overigens interessant om te vermelden is dat dit de basis vormde voor het internationale zeerecht waarbij voorop stond: ‘Vrije toegang, vrij reizen en vrije handel tot alle oceanen voor alle landen.’ Tot op de dag van vandaag wordt deze wet nog steeds toegepast voor alle internationale wateren, buiten de territoriale wateren en havens.

Meer
In sommige andere talen zijn de woorden ‘Zee’ en ‘Meer’ blijkbaar ook uitwisselbaar. Denk bijvoorbeeld aan het Duitse ‘See’, wat ‘Meer’ betekent, en vice versa: het Nederlandse woord ‘Meer’ wat in het Duits ‘Zee’ betekent. In het Frans is het ‘Mer’ (Zee).

In het Oud- en Middel Engels komt het ‘Mere’ ook in de betekenis van ‘Meer’ voor, en in het Oud Nederlands is dat ‘Maere’. Het betreft dan doorgaans een ondiep waterbekken wat omgeven is door landmassa. Een ‘Mare’ kan bijvoorbeeld ook een bergmeer zijn.

Krater
Zo’n meer kan zich ook hebben gevormd in de holle kratervormige top van een vulkaan die niet langer actief is. Zodra een vuurspuwende vulkaan is gedoofd, en de hitte van de aarde is afgenomen wordt de buitenste laag van de grond door het afkoelingsproces in zekere zin naar binnen gezogen, net zoals je dat ziet met het koken van een pudding, welke bellen pruttelt, en indikt nadat het van het vuur is gehaald.

En bij aarde en gestolde lava ontstaat er zo een krater. Deze holle kom vangt nu de regen op en vormt een mare. Interessant is ook dat zowel de zee als een meer in een maan- en vulkaankrater, beiden een ‘Mare’ worden genoemd.

Boodschap
Auteur Marieke de Vrij van stichting De Vrije Mare omschrijft een ‘Mare’ als volgt:
“Een Mare is een meer boven op een uitgebluste vulkaan, waarin de zon en maan schijnen en de getijden worden gespiegeld door een altijd veranderende sterrenhemel. Een Mare is ook een boodschap die rond kan gaan gonzen, in alle vrijheid.” 

Wat een prachtig beeld! En zoals eerder vermeld, geldt In het Nederlandse woordenboek Mare als ‘Tijding’, in de vorm van een bericht of nieuws (of een boodschap), en als ‘Gerucht’, in de betekenis wat er zoal van iemand of iets gezegd of gesproken wordt (van horen en zeggen). Het kan ook een onzekere tijding zijn, een mare, of een praatje. En dit overdenkende, maakt een combinatie van de betekenissen een Mare inderdaad tot een boodschap of bericht dat als het ware rond gonst.

Merrie
‘Mare’ is echter ook verweven in het woord ‘Maar’schalk’ met een geheel andere betekenis. Daar staat achter: (mare = merrie + scalc = knecht (oorspr) paardeknecht, later vorstelijk ambtenaar, … enzovoort.). Hier is het ‘Maar’ van ‘Maarschalk’ blijkbaar afgeleid van ‘Merrie’. Echter wordt in het woordenboek bij het woord Mare zelf, geen ‘Merrie’ vermeld. Maar… in het Engels is ‘Mare’ een Merrie! En het Engelse woord voor Maarschalk is ‘Marshal’. Dus wellicht is het een en ander toch aan elkaar gerelateerd. Nou dit was wel even een gepuzzel om uit te zoeken.

En het zou kunnen kloppen, want vroeger had een maarschalk de functie van een persoon die de ceremoniële aspecten van een bijeenkomst regelt om officieel een boodschap zijnde de ‘Mare’ te verkondigen. Dit werd doorgaans uitgevoerd door een dienaar, meestal de stalmeester, of door de hoogwaardigheidsbekleder aan een koninklijk hof.

Tijdingen
Zo brachten de maarschalken de ‘Maren’ als nieuwe tijdingen over aan de koningen en koninginnen en andere edellieden, die, indien van toepassing, ook aan het volk werden verkondigd, soms door de maarschalken op paarden met trompetten en vlaggen, die ook lange afstanden afgelegd konden hebben.

Stel je maar voor, toen was er nog geen internet, geen televisie of zelfs radio. En er waren, voor zover wij weten, geen andere vervoermiddelen dan het reizen te voet of te paard (soms ook via andere dieren).

Het Gonst
Daarom werd een ‘Mare’ her en der ook gezien en ervaren als ‘een boodschap die rond gonst’. Want vanwege het langzamere transport in die tijd, wat meerdere dagen of zelfs weken kon duren, verspreidde de boodschap zich soms bij elke tussenstop in het gebied er omheen, maar kon ook na proclamatie blijven rond gonzen en zo verder afgelegen gebieden bereiken.

Naar de Maan en weer terug
Echter tegenwoordig worden berichten zoveel sneller overgebracht, en ook nog eens op veel verschillende manieren. Maar helaas is er regelmatig slecht nieuws op televisie, radio en internet, ondermeer omdat veel waardesystemen op onze planeet uit balans zijn, of soms zelfs bedreigd worden.

Het zou fantastisch zijn als we er samen in kunnen slagen om vrijwillig voor het ware belang van planeet Aarde en de mensheid op te staan en te handelen. Zodat op een goede dag positieve tijdingen de overhand zullen hebben en we hoopvol de toekomst tegemoet kunnen gaan.

Maar ook nu is de maan er nog steeds voor ons, en als we een beetje geluk hebben, kunnen we bij een heldere sterrenhemel genieten van haar betoverende schijnsel!

© 2019 | Margreet Wilschut
www.margreetotto.net